غزل شماره ۱۹۸ حافظ: گفتم کی ام دهان و لبت کامران کنند

معنا و تفسیر غزل شماره 198 حافظ

این غزل یکی از زیباترین غزلیات حافظ است و به سبک مناظره و گفتگو یا پرسش و پاسخ در مدح خواجه توران شاه وزیر شاه شجاع نوشته شده است. برخی آن را در مدح خواجه قوام وزیر شاه ابواسحق می دانند، اما با توجه به پختگی غزل، حدس اول صحیح ترین به نظر می رسد. حافظ شعر را با گفت و گوی عاشق و معشوق آغاز می کند و به بیان مقصود خود ادامه می دهد.

آیه اول

گفتم کیم دهن و لبات مثل الماس میشه.
گفتند هر کاری بگویی انجام می دهند

گفتم: دهان و لبت کی با بوسه گلویم را سیر می کند؟
فرمود: آرزو و فرمان تو بر سر بزرگواران است. این پاسخ مردمی کنایه آمیز است.

✦✦✦✦

بیت دوم

من گفتم که مصر خراج می خواهد
گفت در این معامله کمتر ضرر کنید

گفتم: لب نازنین تو برای بوسه از کشور مصر مالیات و خراج می خواهد.
گفت: در این معامله کمترین ضرر را دارند یعنی معامله سودآوری است. در زمان حافظ، مردم مصر مالیات شکر را به دولت می‌پرداختند و چون مصر سرزمینی وسیع بود، خراج آن ارزش زیادی داشت.

✦✦✦✦

آیه سه

به نقطه دهانت گفتی که راه را گرفت
او گفت: این داستانی است که باید با یک نکته بیان شود

گفتم: چه كسی وارد دهان كوچك تو شد و آن را بوسید، یا كیست كه راز دهن باریکت را كشف كرد؟
گفت: این داستانی است که فقط برای راستگویان اتفاق می افتد.

✦✦✦✦

آیه چهار

گفتم کسانی که بت می پرستند با صمد ننشینند
گفتند عاشق کوی، این و آن را بکن

گفتم: مشرک نباش و بی نیاز با خدا حرف بزن.
گفت: در سرزمین عشق هر دو کار را می کنند.

✦✦✦✦

آیه پنج

گفتی قلبم را می سوزاند
گفت هر که دل ما را شاد کند او را شاد کند

گفتم: خوشا به حال فضای بار که غم را از دل بزداید.
گفت: خوشا به حال کسی که دلش شاد است. محبوب یعنی پیرمردی که برای رفع غم مردم شراب می فروشد.

✦✦✦✦

آیه شش

گفتم شراب و لباس جزو دین نیست
این عمل را طبق مذهب مغان قدیم گفته است

گفتم: شراب خواری و لباس پوشیدن جزو دین نیست. این بدان معناست که عبای پوشیدن و مذهبی جلوه دادن، اما در خفا نوشیدن مشروبات الکلی خلاف دین است.
گفت: اینها در دین پیر موگان رایج و عادی است. پیر مغان پیشوای دین زرتشتی و همان فروشنده است.

✦✦✦✦

بیت هفتم

گفتم نوشيدن لب پير چه سود؟
گفتند با بوسه جوانش کن

گفتم: رژ لب شیرین چه فایده ای برای سالمند دارد؟ این بدان معناست که فردی که در حال افزایش است از ارتباط لذت نمی برد.
گفت: لبهای شیرین با بوسه ای شیرین او را شاداب می کند و جوانی و عشق باز می گردد.

✦✦✦✦

آیه هشتم

گفتم: خواجه کی به حجله می رود؟
او این را زمانی گفت که مشتری و مایا قرآن را خواندند

گفتم: خواجه کی وارد مجلس عروسی می شود؟ خواجه به معنای بزرگ و محترم است و گویا در اینجا نام شخص ممتاز بوده است.
فرمود: در آن زمان که مشتری و ماه در آسمان هم سطح هستند. وضعیت نجوم، تشخیص طالع بینی و وقایع روی زمین بر اساس حرکت ستارگان را نشان می دهد.

✦✦✦✦

آیه نهم

گفتم دعای حکومتش حرف حافظ است
فرمود فرشتگان هفت آسمان با این دعا کنند

گفتم: حافظ مدام می خواهد که دولت و اداره آن همیشه آباد و در قله قدرت باشند.
فرمود: نه تنها حافظ، بلکه هفت فرشته آسمان هم این کار را می کنند